Peygamberimizin soy üstünlüğü kavramını kaldırması neden zaman aldı?
Hocam Hz. Zeyd ile Hz. Zeynep arasındaki evlilikte olan uyuşmazlıkları okudum ve anlamasam da bir hikmet var dedim. O zamanlar soy çok önemliydi; insanlar soy üstünlüğü konusunda çok katıydı. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) bu konuyu değiştirmek için evlilikler yaptı ve evlatlık uygulamasını sona erdirdi. O zamanların adetleri nedeniyle, Hz. Zeyd ve oğlunu komutanlığa layık görmeyenler olmuştu. Veya Hz. Zeyd ile Hz. Zeynep arasındaki evliliği uygun görmeyen büyük sahabeler olmuştu. Peygamber Efendimiz (s.a.v.) soy üstünlüğünün olmadığını belirtmesine rağmen, bu kavram bir anda ya da birkaç yılda bitmedi. Neden bu değişiklik bu kadar uzun yıllar aldı? Oysa sahabeler, Peygamber Efendimiz'in sözünü ikiletmeden cahiliye adetlerini bir anda terk etmişlerdi. Dinimizde soy üstünlüğü yok mu? Mesela, Kureyş soyu benim soyumdan üstün mü? Allah katında olan üstünlük yoksa bile, insanlar arasında soy üstünlüğü var mı? Dış güzellik gibi, Allah insanların dış görünüşüne bakmaz ama insanlar arasında fiziksel güzellik üstünlüğü var. Bu durum soy üstünlüğü için de geçerli mi? Yoksa tamamıyla mı ortadan kalktı?
Sorunuz oldukça anlamlı ve derin bir konuyu ele alıyor. Buna birkaç gerçeğe yer vererek cevap vermeye çalışacağım:
- Dinimizde soy üstünlüğü meselesi, Allah katında bir değer ifade etmezken, maalesef toplumsal algılar ve uygulamalar açısından tarih boyunca devamlı etkili bir faktör olmuştur.
- Soy üstünlüğü, İslam’ın geldiği dönemde Arap toplumunda çok güçlü bir gelenekti. Kişiler, hangi kabileden geldiklerine göre değer görür, evlilikler ve statüler buna göre belirlenirdi. İslam bu anlayışı yıkmak için çok çaba sarf etti. Fakat bu tür toplumsal algılar bir anda değil, zamanla değişir.
- Peygamber Efendimiz (aleyhisselam), Zeyd b. Harise (radıyallahu anh) ile Zeyneb bint Cahş (radıyallahu anha) evliliğini, "soy ve statü farkının evlilikte bir engel olmaması gerektiğini" göstermek için teşvik etti.
- Zeyd (radıyallahu anh), kölelikten azat edilmiş biri olarak Arap toplumunda düşük bir statüdeydi. Zeynep (radıyallahu anha) ise Kureyş’in asil bir ailesindendi. Bu evlilik, "soy üstünlüğü" algısına bir darbe vurmayı amaçlıyordu. Ancak bu evlilik, uyumsuzluk sebebiyle boşanmayla sonuçlandı. Zeynep bu evlilikten memnun değildi ve farklı karakter yapılarına sahiptiler.
- Kız çocuklarını gömme gibi uygulamalar, bireysel birer fiil olduğu için bir anda terk edilebilmiştir. İnsanların Allah’a olan korkuları ve ahiret inancı bu tür somut yanlışları bırakmalarını kolaylaştırmıştır. Soy üstünlüğü ise, toplumsal statü ve düzenle doğrudan bağlantılı olduğu için daha derin bir dönüşüm gerektiriyordu. Bu tür algılar, eğitim ve zamanla değişir.
Müslüman olarak şunu anlamamız ve gerçekleştirmemiz gerekir:
- Allah katında üstünlük takva ile ölçülür. Soy veya kabile farkı Allah’ın nazarında hiçbir değer taşımaz.
- Toplumsal algılar zamanla değişir. İslam’ın soy üstünlüğüne karşı verdiği mücadele, bireysel fiillerden çok daha karmaşık bir dönüşüm gerektiriyordu.
- İnsanlar arasında dış görünüş veya soy algısı olabilir. Fakat bu sizin inanç ve değerlerinizi etkilememelidir. Peygamberimizin örnekliği, her insanın eşit olduğunu vurgulamaktadır.